EDHak oinarri genetikoa duten gaixotasunak dira, hau da, gaixotasunaren agerpena mutazioen bidez zehazten da gurasoengandik jasotako geneetan. Beraz, ez dira traumatismoek, infekzioek edo kanpoko beste edozein agentek eragindakoak. Gene askok EDHak sor ditzakete. Gaur egun, EDHetan inplikatutako 250 gene baino gehiago aurkitu dira, herentzia-eredu posible guztien arabera belaunaldiz belaunaldi transmititu daitezkeenak, baina forma hereditario guztiek eta akats genetiko guztiek ez dute larritasun bera.
Azterketa genetikoaren garrantzia
Azterketa genetikoa funtsezkoa da arrazoi hauengatik:
- Diagnostiko klinikoa babesten eta konfirmatzen laguntzen du; izan ere, zenbait EDHek gainezarritako sintomak izaten dituzte, eta, beraz, zenbaitetan zaila da sailkatzea.
- Gaixotasunaren pronostikoa ezagutzea eta gutxi gorabeherako bilakaera aurreikustea ahalbidetzen du, eta hori erabakigarria da bizi-proiektuetan erabakiak hartzeko orduan.
- Patologiaren herentzia-eredua eta ondorengoei transmititzeko probabilitatea identifikatzen laguntzen du, eta, beraz, aholku genetiko egokia jasotzeko aukera eskaintzen du.
- Ikusmenaren patologia genetikoak hobeto ezagutzen laguntzen du, kausazko gene berriak eta gaixotasunarekin aurrez lotu gabeko arrisku-faktore berriak identifikatzen baititu.
- Aukera ematen du jakiteko terapia genikoa jasotzeko (gaur egun arte RPE65 geneko mutazioetarako soilik), edo gaur egungo edo etorkizuneko saiakuntza klinikoetan parte hartzeko hautagaiak garen.
Herentzia-patroiak
Autosomiko dominantea
Familia bateko hainbat belaunalditan daude kaltetuak. Gizonei zein emakumeei berdin eragiten die. Gaixotasuna, oro har, kaltetutakoek bakarrik transmititzen dute. Osasuntsuek, salbuespenak salbuespen, ez dute transmititzen. Haurdunaldi bakoitzean, eritasuna semeari transmititzeko probabilitatea % 50ekoa da. Mutazio horiek aitarengandik edo amarengandik jaso ohi dira, baina, oso noizean behin, paziente batek lehen aldiz mutazio dominantea izan dezake. (“Novo” mutazioa).
Autosomiko errezesiboa
Gizonei eta emakumeei eragin diezaieke maiztasun berarekin. Mutazio geniko beraren eramaile diren gurasoen seme-alaba bakoitzak gurasoen mutazioa heredatzeko eta gaixotasuna izateko aukera % 25eko probabilitatea du. Horrek esan nahi du, halaber, haurdunaldi bakoitzean 4 probabilitatetik 3 aukera daudela eritasuna ez heredatzeko. Aukera hori berdina da haurdunaldi bakoitzean eta berdin dio neska ala mutila izatea. Gainera, haurrak % 50eko probabilitatea du bere gurasoetako baten gene mutatuaren kopia bat heredatzeko, eta, beraz, osasuntsua izango da, baina eramailea gurasoak bezala (ez du gaixotasunik, baina gene-bikotearen genearen kopia mutatua du). Gaixotasuna agertzeko, garrantzitsua da gurasoek mutazioa izatea gene berean (gogora dezagun 250 gene eragiletik gora daudela deskribatuta), eta arriskua areagotu egiten da gurasoak familia berekoak badira, kasu horretan geneak partekatzen baitituzte, horregatik, eragindako umea jaiotzeko probabilitate gehiago daude.
X-ri lotutako errezesiboa
Gene mutatua X kromosoman aurkitzen da. Gizonek bakarrik dute gaixotasuna. Emakumeak eramaileak izan ohi dira, baina, aurreko kasuan bezala, bi gurasoek mutazio bera badute, eragindakoak izan daitezke. Ez da harritzekoa emakume eramaile batzuek gaixotasunaren zeinuren bat izatea begi batean edo bietan, asimetrikoki. Nahiz eta zeinu horiek oftalmologoak (begietako gaixotasunetan aditua den medikua, “okulista” ere esaten zaiona) hauteman ditzakeen, ez da ohikoa emakumearen ikusmena nabarmen aldatuko duten sintomak agertzea. Emakume eramaile batek kaltetutako semeak izan ditzake. Seme bakoitzak % 50eko probabilitatea izango du eritasunak jota egoteko. Alabak eramaileak izan daitezke. Alaba bakoitzak % 50eko probabilitatea du. Erasandako gizonezko batek ez du erasandako semerik, baina bere alaba guztiak eramaileak izango dira.
Herentzia mitokondriala
Mitokondriek kate bikoitzeko DNA zirkularreko molekulak dituzte, 37 generentzat kodifikatzen dituztenak. Gaixotasun mitokondrialak gene nuklearretan eta mitokondria-genomaren geneetan gertatzen diren mutazioek eragin ditzakete. Mutazioak gene nuklearretan badira, herentzia mendeliarra izango da; gene mitokondrialetan badaude, berriz, amarena izango da herentzia. Zelula bakoitzak mitokondria kopuru aldakorra izan dezake, eta mitokondria bakoitzean DNA mitokondrialaren zenbait kopia egon daitezke.
Herentzia mitokondrialak hiru ezaugarri nagusi ditu:
- Amaren herentzia da, obuluak ematen baititu mitokondriak.
- Erreplikazio-bereizketa: zelula bat zatitzen denean, mitokondrien banaketa guztiz aleatorioa da zelula berrietan.
- Homoplasmia eta heteroplasmia: mutazioa mitokondria guztietan dagoenean gertatzen da homoplasmia; heteroplasmian, berriz, mitokondria mutatuak eta mitokondria normalak batera agertzen dira. Mitokondria gehienak mutatutakoak badira, mutazioak ondorioak ekarriko ditu. Zenbat eta handiagoa izan mitokondria mutatuen kopurua, orduan eta handiagoa izango da eragina.
